Λεξιλόγιο – Ομόηχες και παρώνυμα λέξεις

•  Ομόηχες λέξεις ή ομόηχα (ή ομώνυμα) ονομάζονται οι λέξεις που προφέρο­νται όμοια αλλά έχουν διαφορετική σημασία. Συχνά οι ομόηχες λέξεις έχουν και διαφορετική ορθογραφία,

π.χ. κλίμα (καιρικές συνθήκες) - κλήμα (αμπέλι) λύρα (μουσικό όργανο) - λίρα (νόμισμα) κλίνω (ένα ρήμα) - κλείνω (το παράθυρο) σύκο (φρούτο) - σήκω (ρήμα)

•  Πολύ σπάνια συναντούμε στην ελληνική γλώσσα ομόηχες λέξεις που έχουν ακριβώς την ίδια ορθογραφία, π.χ. τόνος (οξεία, περισπωμένη) - τόνος (1.000 κιλά)

• Ορισμένα ομόηχα σχηματίζονται από περισσότερες από μία λέξεις, π.χ. Ναζί - να ζει

 

•  Παρώνυμες λέξεις ή παρώνυμα ονομάζονται οι λέξεις που έχουν παραπλήσια προφορά αλλά διαφορετική σημασία και ορθογραφία,

π.χ. βράγχια (αναπνευστικό σύστημα) - βράχια κόχη (γωνία) - κόγχη (κοιλότητα του ματιού) αμαρτωλός (< αμαρτία) - αρματολός (< άρμα)

• Τονικά παρώνυμα λέγονται οι παρώνυμες λέξεις που διαφοροποιούνται είτε μόνο ως προς τον τονισμό είτε ως προς τον τονισμό και την ορθογραφία,

π.χ. χωριό (οικισμός) - χωρίο (απόσπασμα κειμένου) 

γέρος (ηλικιωμένος) - γερός (δυνατός)

νόμος (κανόνας) - νομός (διοικητική υποδιαίρεση)

 παίρνω - περνώ

 

 🔻

Η ελληνική γλώσσα έχει πολλές ομόηχες λέξεις αφενός επειδή έχει διατηρήσει την ιστορική ορθογραφία και έχει στο αλφάβητό της διαφορετικά γράμματα και συμπλέγματα που προφέρονται με τον ίδιο τρόπο (ι, η, υ, οι, ει· αι, ε και ο, ω) και αφετέρου επειδή τα φωνήεντά της δεν προφέρονται άλλοτε μακρά και άλλοτε βραχέα όπως σε άλλες γλώσσες. Επίσης, έχει διατηρήσει διπλά σύμφωνα που δεν προφέρονται διαφορετικά από τα απλά.

Τα ομόηχα έχουν γούστο, δίνουν λαβή σε λογοπαίγνια και αφήνουν περιθώριο για αυθεντικές ή προσποιητές παρεξηγήσεις. Στην ποίηση, οι ομοιοκαταληξίες με ομόηχα νομίζω πως θεωρούνταν υποδεέστερες.

Εκτός από τα ομόηχα, υπάρχουν και τα ομόγραφα, όπου έχουμε δυο λέξεις που όχι μόνο προφέρονται ίδια, αλλά και γράφονται ίδια. 

Παράδειγμα, ο καρπός (του χεριού αλλά και του δέντρου).

Παραδείγματα
πάλι, πάλη, πάλλει
Πολύ, πολλοί, πολλή, πωλεί
μέλι-μέλη-μέλλει-μέλει
κλίνει-κλείνει-κλίνη
κλήση-κλίση-κλείσει
λύπη-λείπει-λίπη
ωράριο-οράριο (λειτουργικό άμφιο του διακόνου)
κλίμα-κλήμα
ρίμα-ρήμα
μήλα-μίλα
λιμός-λοιμός
λήμμα-λύμα-λίμα

φύλλο φίλο φύλο

Φίλος έδωσε εις φίλον
τριαντάφυλλον με φύλλον
και παράγγειλε στον φίλον
φίλε, φύλαγε το φύλον,
είναι από το ωραίον φύλον. 

κόμμα κώμα

πύθων πείθων

λήθη λίθοι

δήμος δείμος

κρήνη κρίνοι κρίνει

φυλή φιλί

Κρητικός  κριτικός

οι πότες-ιππότες

εύηχα-έβηχα

λείπει, λύπη, λίπη

χοίρων, χήρων, χείρον, χείρων, Χείρων (ο κένταυρος, όνομα)

των μελισσών η ολομέλεια
είναι, βεβαίως, όλο μέλια
όμως σε τούτο το μελίσσι
δεν βρίσκεις πρόβλημα με λύση

κάναμε πρόβα τα κομμάτια - κάναμε πρόβατα κομμάτια

φύλλο φίλο φύλο

Πηγή: Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία. Περισσότερα εδώ

Πηγή: Μ. Τριανταφυλλίδης, Νεοελληνική Γραμματική (της δημοτικής), ΟΕΣΒ, Αθήνα, 1941. ? Νεοελληνική Γλώσσα για το γυμνάσιο, τ.Γ', ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2002.