ΓΛΩΣΣΑ

ΓΛΩΣΣΑ

Γλώσσα σημαίνει λαός «Η Γλώσσα είναι το βασικότερο στήριγμα ενός έθνους και το πιο αναπαλλοτρίωτο κτήμα του...», είπε, μεταξύ άλλων, στην εμπνευσμένη ομιλία του ο νέος πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών κ. Νίκος Κονομής. «...Ευτυχώς όμως... στην εξέλιξη της Γλώσσας οι ταπεινοί και οι αμόρφωτοι διαδραματίζουν συχνά ρόλο πιο σπουδαίο από εκείνο των αξιόλογων... αφού υπέρτατο κριτήριο ορθότητας στη Γλώσσα είναι πάντοτε τι λέει ο λαός...». Πράγματι. Θυμάμαι κάποιον Μεθενίτη «λαϊκό» τύπο που έλεγε: «Πάμε για τον Περαία» (εννοώντας τον Πειραιά). Απ' αυτόν έμαθα ότι η λέξη παράγεται απ' την πολύ γόνιμη ρίζα *περ-. «Πειραιεύς: ο πέραν της θαλάσσης ή ποταμού τόπος... όπως το τοπωνύμιο Πέραμα». Η εξήγηση βρίσκεται στον Στράβωνα (1ος αι.). Στα προϊστορικά χρόνια ο Πειραιάς ήταν νησί απέναντι από την Αθήνα, με την οποία άρχισε να συνδέεται -απ' τις προσχώσεις του Κηφισού- μέσω μιας στενής λωρίδας γης κι έτσι άρχισε να σχηματίζεται η Πειραϊκή χερσόνησος. «...(Εκεί) -γράφει ο Βαγιακάκος- λατρεύεται ο Ποσειδών- Πειραιεύς, Πορθμεύς ή Πειραιός-Πόρθμιος (ως τα φαρμακός-φαρμακεύς, τροφός-τροφεύς κ.λπ.)» [βλ. Βαγιακ., Πελοποννησιακά, τ. ΙΑ', 1975, σ. 84-86] Η διαπεραίωσις, λοιπόν, γίνεται απ' την όχθη του Κηφισού στον αντίπερα γιαλό της Πειραϊκής, όπου η por-ta (Λατ.: δίοδος... «πόρτα» του ναού λ.χ.) της *περ- και por-tus (:λιμήν), το πολύ αργότερα Πόρτο Λεόνε. Και γι' αυτό Πορθμεύς ο θεός του Πειραιώς και Πόρθμιος. Είπε κι άλλα σημαντικά ο κ. Κονομής: «...Η σημερινή εκπαιδευτική πρακτική δεν σχετίζεται με την ανάπτυξη της προσωπικότητας, αλλά θεσμοθετεί μια σχέση παραγωγού - καταναλωτή...»Ο καταναλωτής παράγεται από το αλίσκομαι (παθ. τύπος του αιρέω -ώ=καταλαμβάνω, κυριεύω), που το χρησιμοποιούσαν με τη σημασία του «συλλαμβάνομαι εν πολέμω». Συγγενείς λέξεις είναι οι ε-*Fάλ-ωτες:―είλωτες, η άλωση, ο αιχμάλωτος, το παρανάλωμα κ.ά. Εκπαίδευση ειλώτων-καταναλωτών στην παγκόσμια Νέα Τάξη πραγμάτων.

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΕΥΦΥΪΑ Το άκρως ενδιαφέρον θέμα «Γλώσσα και Ψυχο-εκπαιδευτική εξέλιξη του παιδιού», μελέτησε για μια τριετία σε 50 φυσιολογικά παιδιά, ηλικίας 6 έως 9 ετών, η επιστημονική ομάδα του Ινστιτούτου Διαγνωστικής Ψυχολογίας (Ι.Κ. Τσέγκος, Ψυχίατρος, Δ. Βεκιάρη, Θ. Παπαδάκης, Κλινικοί Ψυχολόγοι). Τα αποτελέσματα της έρευνας που παρουσιάστηκαν (στις 17 Μαΐου 2004) στο 18ο Πανελλήνιο Ψυχιατρικό Συνέδριο στην Κω, πείθουν ότι «η εκμάθηση των αρχαίων βελτιώνει την ψυχο-εκπαιδευτική ανάπτυξη των παιδιών». Η τριετής αξιολόγηση των επιδόσεων των μικρών μαθητών έγινε από τους ερευνητές, με «έγκυρες νοητικές δοκιμασίες και με την χρήση καθορισμένων στατιστικών μεθόδων». Η εκμάθηση της ιστορικής ορθογραφίας και της αρχαίας γλώσσας συμπεραίνουν οι ερευνητές, δρα «ευοδωτικά» στις ανώτερες ψυχικές λειτουργίες του παιδιού: Της αντίληψης, μνήμης και κρίσης ή υπάρχουν «ισχυρές ενδείξεις ότι αυτό ακριβώς συμβαίνει». Χρόνια τώρα υποστηρίζουμε και από αυτή εδώ τη στήλη ότι σκεφτόμαστε, κρίνουμε, θυμόμαστε, αντιλαμβανόμαστε με λέξεις-οχήματα εννοιών και ο τρόπος με τον οποίον χρησιμοποιούμε τις λέξεις, δείχνει το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο· τον μικρό· τον μέγα. Υποστηρίζουμε ότι αρκετές λέξεις της αρχαίας είναι πολύτιμες για τις νοητικές λειτουργίες της κρίσης, μνήμης, αντίληψης, που κατ' ανάγκη απαρτιώνονται "γίνονται" με λέξεις-οχήματα εννοιών. Να μην ξεχνάμε ότι με τις λέξεις-οχήματα μετατρέπεται η υλική μας ζωή σε συστήματα ιδεών και συνείδησης και ότι με λέξεις ενεργούμε, πράττουμε, τσακίζουμε κόκαλα ακολουθώντας μια σκέψη, που γίνεται με λέξεις. Αρκετές λέξεις της αρχαίας ως αποστάγματα σοφίας και μακρόχρονου πολιτισμού, με άπειρους θησαυρούς και αξίες ζώσες, είναι πολύτιμες για τις νοητικές λειτουργίες του ανθρώπου. Ετσι και αλλιώς γράφαμε στο προηγούμενο <του Αγίου Πνεύματος>, για το πώς σχετίζεται πρωτογενώς η ύπαρξή μας: αυτό που *είμαστε, με το *ετυμο των λέξεών μας, μια και το ειμί: *είμαι είναι ομόρριζο του *έτυμου και της *ετυμολογίας.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ Είμαστε ανικανοποίητοι. Δεν ικ-άνουμε, δεν πορευόμαστε νη-φάλια, ούτε φτάνουμε σε κατάσταση γαλήνης. (Νη-φάλια: του... αρχαίου νήφει τις: για κάποιον που ήταν άπιοτος, αμέθυστος, με πνευματική διαύγεια και γι' αυτό γαλήνιος. Από το νη- στερητικό η λέξη και το *αφ-*απ-: θέμα της *απ-άτης και της *αφ-ής!) Διόλου νηφάλια, αλλά υπό την επήρεια της απατηλής διαφήμισης (εμπορικής, πολιτικής και θρησκευτικής)... «φλεγόμαστε» διαρκώς. Γινόμαστε παρά-νάλωμα των επιθυμιών που μας αλώνουν... Εμείς οι καταναλωτές, ικανοποιώντας ψετο-ανάγκες. Η «ανάγκη», η πορεία «ανά-τα-άγκη» (άγκος, -εος ονομάζεται η χωρίς μονοπάτι δύσβατη πλαγιά με τους θάμνους και τους γκρεμούς...) μας παγιδεύει στο κράτος της. Το κράτος της ψευτο-ανάγκης, που στερεί πολλούς βαθμούς από την προσωπική ελευθερία μας, είναι φαντασιακό. Μας το έχει υποβάλει με την κατάλληλη εικόνα, με τον κατάλληλο ήχο, με τις κατάλληλες λέξεις-παγίδες ο διαφημιστής. Ακόμα ο πολιτικός... ο θρησκευτικός ηγέτης και τόσοι άλλοι από τους επαγγελματίες της αγέλης. Το αιτούμενο λοιπόν είναι η απελευθέρωσή μας από τα κακοτράχαλα φαντασιακά άγκη, καθόσον η καταναγκαστική πορεία σ' αυτά (για την ικανοποίηση των καταναλωτικών ψευδοαναγκαστικών που είπαμε) είναι προϊόν φαντασίας, μύθου, συναισθηματικών σκέψεων που τις κάνουμε με τα «σπλάχνα» -καθώς έλεγε ο Κέστλερ- με τον «υποθάλαμο», με τον «κερκοφόρο και αμυγδαλοειδή πυρήνα», με τον «ιππόκαμπο», όχι όμως με τον εγκεφαλικό φλοιό, που είναι έδρα του Λόγου και του Λογικού. Χρειάζεται Λόγος για την απελευθέρωση, δηλαδή γνώση των Λέξεων-εννοιών που τον απαρτίζουν. Των Λέξεων που φτιάχνουν το διαφημιστικό μήνυμα ή το πολιτικό σύνθημα. Η απελευθέρωση από τα άγκη, δηλαδή ο ερχομός στην ευθεία οδό της γαλήνης τους θυμικού (καθόσον ελευθερία απ' το ελεύσομαι του μέλλοντα του έρχομαι είναι η... ερχομένη), χρειάζεται το Λόγο, τη Λογική των Λέξεων. Πόσο ταιριάζει το «μήγαρις έχω άλλο στον Νουν, πάρεξ ελευθερίαν και γλώσσαν;».

Χρόνος και γλώσσα Ο νέος χρόνος από την χειρ, απ' όπου χέρι <επειδή τον φαντάστηκαν ως ένα πελώρο χέρι «να τα αγκαλιάζει όλα και να τα καταλύει όλα»>, μοιάζει με τη γλώσσα, διότι πάνω στη διαχρονία της αποτυπώνονται με πύρινα προμηθεϊκά γράμματα όλα όσα ακούστηκαν και θα ακούγονται στην αλληλουχία των ετών απ' την αρχή κάθε νέας χρονιάς ίσαμε την επομένη κ.ο.κ. Στη γλώσσα, που έχει την ηλικία του ιστορικού χρόνου, οι άνθρωποι καταχωρούσαν τις σκέψεις τους, τις αξίες τους, τα ήθη τους, την επιστήμη τους, την τέχνη τους, τη σοφία τους. Η γλώσσα είναι όργανο μνήμης, κρίσης, στοχασμού. Στοχαζόμαστε με λέξεις (βέλη απ' το τόξο του νου, της γλώσσας) για να βρούμε το στόχο. Αλλοτε οι κουβέντες μας είναι εύστοχες, άλλοτε άστοχες. Ή να το δούμε διαφορετικά. Η *φρη-δ- συνδέει: το φραδ-jω, απ' όπου η φράση (συντακτική ενότητα), με την φρην-, φρενός. Από τα φρένα παράγεται ο εχέφρων νους και σαφείς φράσεις υποδηλώνουν γερά φρένα, αυτά που υπάρχουν στο μυαλό του σοφού. Αντιθέτως, ασαφείς, άστοχες, ασύντακτες φράσεις εκστομίζονται απ' τον έξω φρενών ή στην ξέφρενη χαρά του ενθουσιασμού. Η γλώσσα είναι όργανο πράξης· τσακίζει κόκαλα. Ομ-ιλώ σημαίνει ομ(ός), ομ(ού): ταυτοχρόνως, από κοινού πολεμώ με τους άλλους σε ίλη ιππέων. Αρα, ομ-ιλώ: τσακίζω κόκαλα. Παρά τη μάχη των ομ-ίλων και των ομ-ιλητών, ο συμβιβασμός φαίνεται αναγκαίος. Το βιβάζω παράγεται από την *βαδ-, όπως το βαίνω. Συν-βαδίζουμε, απαρτίζουμε το «Κοινόν» [Κον-ιόν· του είμι: πορεύομαι], δηλαδή συν-πορευόμαστε και χρειαζόμαστε μια κοινή, συμβιβαστική γλώσσα, ώστε να κοινωνούμε μ' αυτήν στην κοινή μας πορεία. Είθε να φωτίζεται ο νους μας για να υπάρχει κοινή λογική, Κοινό, κοινωνία. Γέννημα του φωτός είναι η φωνή (η γλώσσα), η πολυφωνία και η διαφωνία που ενσαρκώνει τον πολιτικό μας λόγο.