Ενότητα 11η

Επικίνδυνες συμμαχίες

Λίγα λόγια για το κείμενο

Έχουν περάσει περίπου 100 χρόνια από τους περσικούς πολέμους, τότε που ενωμένοι οι Έλληνες αντιμετώπισαν τους Πέρσες.Στη διάρκεια του πελοποννησιακού πολέμου οι Πέρσες με τα χρήματα κατάφεραν ό,τι δεν είχαν καταφέρει με τα όπλα. Δίχασαν τους Έλληνες και τους έκαναν ό,τι ήθελαν. Άλλοτε έδιναν χρήματα στους Αθηναίους κι άλλοτε στους Σπαρτιάτες.

Κάποια στιγμή οι Πέρσες φοβήθηκαν ότι οι Σπαρτιάτες με τα χρήματα που τους έδιναν μπορεί να στρεφόντουσαν εναντίον τους. Ο Τισσαφέρνης, σατράπης των Περσών, προσπάθησε να περιορίσει τη δύναμη των Σπαρτιατών.

Τελικά, οι Σπαρτιάτες με περσικά χρήματα ναυπήγησαν στόλο, και αφού τελείωσε ο πελοποννησιακός πόλεμος, ανέλαβαν, με αρχηγό τον Αγησίλαο, την προστασία των πόλεων στα παράλια της Μ. Ασίας, στρεφόμενοι εναντίον των Περσών!

Οι Σπαρτιάτες δεν ξέχασαν τη συμπεριφορά του Τισσαφέρνη· τη νύφη όμως θα την πληρώσει ο Φαρνάβαζος, σατράπης επίσης των Περσών. Στο σημερινό κείμενο διαμαρτύρεται, γιατί δέχεται επίθεση από αυτούς... τους οποίους είχε βοηθήσει και τους θεωρούσε φίλους... 
 

ΚΕΙΜΕΝΟ

Ὦ Ἀγησίλαε καὶ πάντες οἱ παρόντες Λακεδαιμόνιοι, ἐγὼ ὑμῖν, ὅτε τοῖς Ἀθηναίοις ἐπολεμεῖτε, φίλος καὶ σύμμαχος ἐγενόμην, καὶ τὸ μὲν ναυτικὸν τὸ ὑμέτερον χρήματα παρέχων ἰσχυρὸν ἐποίουν, ἐν δὲ τῇ γῇ αὐτὸς ἀπὸ τοῦ ἵππου μαχόμενος μεθ’ ὑμῶν εἰς τὴν θάλατταν κατεδίωκον τοὺς πολεμίους. Kαὶ διπλοῦν ὥσπερ Τισσαφέρνους οὐδὲν πώποτέ μου οὔτε ποιήσαντος οὔτ’ εἰπόντος πρὸς ὑμᾶς ἔχοιτ’ ἂν κατηγορῆσαι. Τοιοῦτος δὲ γενόμενος νῦν οὕτω διάκειμαι ὑφ’ ὑμῶν ὡς οὐδὲ δεῖπνον ἔχω ἐν τῇ ἐμαυτοῦ χώρᾳ, εἰ μή τι ᾧν ἂν ὑμεῖς λίπητε συλλέξομαι, ὥσπερ τὰ θηρία. Ἃ δέ μοι ὁ πατὴρ καὶ οἰκήματα καλὰ καὶ παραδείσους καὶ δένδρων καὶ θηρίων μεστοὺς κατέλιπεν, ἐφ’ οἷς ηὐφραινόμην, ταῦτα πάντα ὁρῶ τὰ μὲν κατακεκομμένα, τὰ δὲ κατακεκαυμένα. Εἰ οὖν ἐγὼ μὴ γιγνώσκω μήτε τὰ ὅσια μήτε τὰ δίκαια, ὑμεῖς δὲ διδάξατέ με ὅπως ταῦτ’ ἐστὶν ἀνδρῶν ἐπισταμένων χάριτας ἀποδιδόναι. 

Ξενοφῶν, Ἑλληνικά 4.1.32-33

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
 

Αγησίλαε και όλοι οι παρόντες Λακεδαιμόνιοι, εγώ, όταν πολεμούσατε εναντίον των Αθηναίων,  υπήρξα φίλος και σύμμαχος σας και το ναυτικό σας δίνοντας [σας] χρήματα [ή με τα χρήματα μου] έκανα ισχυρό και στη στεριά πολεμώντας ο ίδιος έφιππος μαζί σας καταδίωκα τους εχθρούς ως τη θάλασσα. Και δε θα μπορούσατε ίσως να με  κατηγορήσετε, όπως τον Τισσαφέρνη, ούτε ότι έκανα ούτε ότι είπα ως τώρα σε σας κάτι δόλιο. Και ενώ [σας] συμπεριφέρθηκα κατά τέτοιον τρόπο τώρα εσείς μου συμπεριφέρεστε έτσι, ώστε ούτε τροφή δεν έχω στη χώρα μου, εκτός εάν κάτι απ' όσα τυχόν εσείς αφήσετε πίσω, όπως ακριβώς τα θηρία. Και όσα μου άφησε ο πατέρα μου δηλ. και ωραία σπίτια και κήπους γεμάτους από δένδρα και άγρια ζώα, για τα οποία ευχαριστιόμουν, όλα αυτά τα βλέπω άλλα να έχουν κοπεί [ή καταστραφεί] και άλλα να έχουν καεί. Εάν λοιπόν εγώ δε γνωρίζω ούτε τα όσια ούτε τα δίκαια εσείς να μου εξηγήσετε πώς άνδρες που γνωρίζουν να ανταποδίδουν την ευεργεσία προβαίνουν σ' αυτές τις πράξεις.

Χρονικές προτάσεις

Υποθετικές προτάσεις

http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/deutereuouses-protaseis.htm

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Προσοχή στους συνδέσμους εισαγωγής + στα ρήματα εξάρτησης 

Ιδιαίτερη προσοχή:

α) στις προτάσεις που εισάγονται με τα: ὡς, ὅπως, εἰ, ὅτι , ὅ,τι, ἐπει(δή), μη

ὡς: ειδικές, πλάγιες ερωτηματικές, τελικές, χρονικές, αιτιολογικές, παραβολικές, συμπερασματικές.

«ὅτι: ειδικές, αιτιολογικές

ὅπως: πλάγιες ερωτηματικές, τελικές

εἰ: πλάγιες ερωτηματικές, αιτιολογικές, υποθετικές, εναντιωματικές/παραχωρητικές (σε συνδυασμό με το «και»)

μή: ενδοιαστικές τελικές

ὅ,τι: αναφορικές, πλάγιες ερωτηματικές

ἐπεί(δή): αιτιολογικές, χρονικές

β) στις χρονικές με «πρίν» , συμπερασματικές με «ὡς», «ὥστε», «ἐφ’ω(τε)», διότι συνήθως αντί ρήματος εκφέρονται με απαρέμφατο.

γ) στις υποθετικές ( να γνωρίζεις τα είδη των υποθετικών λόγων)

δ) στις εναντιωματικές / παραχωρητικές, αναφορικοϋποθετικές,

 χρονικοϋποθετικές, διότι και σ’ αυτές κάνω αναγνώριση υποθετικού λόγου (λανθάνουσες υποθέσεις).

Δευτερεύουσες προτάσεις

Α) ΕΙΔΙΚΕΣ: εισάγονται με τους ειδικούς συνδέσμους ὅτι, ὡς. Εκφράζουν κρίση (υποκειμενική με το ὡς και αντικειμενική με το ὅτι). Εκφέρονται με  τις εγκλίσεις κρίσεως και ευκτική του πλαγίου λόγου αν εξαρτηθούν από ρήμα ιστορικού χρόνου. Χρησιμεύουν ως υποκείμενα, αντικείμενα και επεξηγήσεις. Είναι προτάσεις ονοματικές.

Β) ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΕΣ: εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους ὡς, ὅτι, διότι, ἐπεί, ἐπειδή, ὅτε, ὁπότε. Εκφράζουν κρίση. Εκφέρονται με τις ίδιες εγκλίσεις των ειδικών δευτερευουσών προτάσεων. Χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας. Είναι  προτάσεις επιρρηματικές.

Προσοχή:

1) Αν εξαρτηθούν από ρήμα ψυχικού πάθους, εισάγονται με το ὅτι για αντικειμενική αιτία ή με το εἰ για υποθετική αιτιολογία.

2) Οι αιτιολογικές που εισάγονται με εἰ και εξαρτώνται από τις απρόσωπες εκφράσεις αἰσχρόν ἐστί, θαυμαστόν ἐστι,  δεινόν ἐστί είναι ονοματικές και λειτουργούν ως υποκείμενα στις απρόσωπες αυτές εκφράσεις.

3) Οι αιτιολογικές λειτουργούν και ως επεξήγηση σε εμπρόθετο προσδιορισμό της αιτίας της πρότασης εξάρτησης. 

Γ) ΤΕΛΙΚΕΣ: εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους ἵνα, ὅπως, ὡς (οι αρνητικές και με σκέτο μη). Εκφράζουν επιθυμία. Εκφέρονται με υποτακτική (προσδωκόμενος σκοπός), ευκτική του πλαγίου λόγου και οριστική ιστορικού χρόνου (για ανεκπλήρωτο σκοπό). Χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού. Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές. Προσοχή: Οι τελικές λειτουργούν και ως επεξήγηση σε εμπρόθετο προσδιορισμό του σκοπού της πρότασης εξάρτησης. 

Δ) ΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣ (φόβου ή διστακτικές): εισάγονται με τους ενδοιαστικούς συνδέσμους μή, μὴ οὐ. Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με υποτακτική (για φόβο προσδοκώμενο), ευκτική του πλαγίου λόγου, αν εξαρτηθούν από ρήμα ιστορικού χρόνου, και οριστική για φόβο πραγματοποιημένο. Χρησιμεύουν ως υποκείμενα, αντικείμενα και επεξηγήσεις. Επομένως, είναι προτάσεις ονοματικές.

Ε) ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ: εισάγονται με τους υποθετικούς συνδέσμους εἰ, ἐάν, ἄν, ἤν. Εκφράζουν κυρίως κρίση. Εκφέρονται με απλή οριστική (1^ο & 2^ο είδος), υποτακτική (3^ο & 4^ο είδος) και ευκτική (5^ο & 6^ο είδος). Χρησιμεύουν ως βάση νοήματος μιας κύριας πρότασης. Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές.

Παρατηρήσεις στους υποθετικούς λόγους: Υποθετικός λόγος είναι το ζεύγος που σχηματίζουν μια δευτερεύουσα υποθετική πρόταση μαζί με την απόδοσή της.

î Ανάλογα με τη μορφή της απόδοσης μπορούμε να κάνουμε λόγο για

α) ανεξάρτητους,

β) πλαγιασμένους

και γ) εξαρτημένους υποθ. λόγους.

Πιο αναλυτικά :

           α) Ανεξάρτητος υποθ. λόγος είναι εκείνος στον οποίο η απόδοση είναι το ρήμα κύριας πρότασης (για τα είδη των ανεξάρτητων υποθ. λόγων μπορούμε να συμβουλευτούμε το οικείο κεφάλαιο του σχολ. συντακτικού).

β) πλαγιασμένος υποθ. λόγος είναι εκείνος στον οποίο η απόδοση είναι ένα από τα είδη του πλαγίου λόγου, δηλ.:

·         ειδική πρόταση

·         ειδικό απαρέμφατο

·         τελικό απαρέμφατο που εξαρτάται από ρήματα που σημαίνουν διατάζω, προτρέπω/αποτρέπω, απαγορεύω, συμβουλεύω ...

·         κατηγορηματική μτχ. που εξαρτάται από ρήματα αίσθησης κι αντίληψης (είναι αυτή που μεταφράζεται με ότι... )

·         πλάγια ερώτηση

·          

Πρακτικά να θυμάστε:

Αν σε μια περίοδο έχουμε 3 τουλάχιστο προτάσεις (ΚΠ + Υποθ. Πρόταση + Ειδική πρόταση) τότε το ρόλο της απόδοσης συνήθως τον έχει η Ειδική πρόταση.

Σε μια περίοδο αποτελούμενη από 2 προτάσεις (ΚΠ + Υποθετική πρόταση) το ρόλο της απόδοσης τον έχει:

→ το ρήμα της ΚΠ εφόσον μέσα στην ΚΠ δεν υπάρχει μορφή πλαγίου λόγου, δηλ. Ειδικό απρμφ., Τελικό απρμφ. εξαρτώμενο από ρήμα προτροπής, αποτροπής…, Κατηγορηματική μετοχή εξαρτώμενη από ρήμα αίσθησης, γνώσης….

→Αν όμως στην ΚΠ υπάρχουν τα παραπάνω, τότε αυτά επιτελούν το ρόλο της απόδοσης.

  ΣΤ) ΕΝΑΝΤΙΩΜΑΤΙΚΕΣ / ΠΑΡΑΧΩΡΗΤΙΚΕΣ: εισάγονται με τους  συνδέσμους εἰ καί, ἐὰν καί, ἂν καί, καὶ εἰ, καὶ ἄν, κἄν, οὐδ’ εἰ, οὐδ’ ἐάν, μηδ’ ἐάν. Εκφράζουν κρίση. Εκφέρονται με οριστική, υποτακτική και ευκτική, όπως και οι υποθετικές. Είναι λανθάνουσες υποθέσεις. Δηλώνουν εναντίωση προς την κύρια πρόταση. Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές.

Ζ) ΧΡΟΝΙΚΕΣ: εισάγονται με τους χρονικούς συνδέσμους ὅτε, ὁπότε, ἐπεί, ἐπειδή, πρίν, ὅταν, ὁπόταν…. Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με οριστική (καθαρές), υποτακτική και ευκτική (χρονικοϋποθετικές, λανθάνουσες υποθέσεις). Χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου. Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές.

Προσοχή: ο χρονικός σύνδεσμος πρὶν εισάγει χρονικές απαρεμφατικές δευτερεύουσες προτάσεις.

Η) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ: εισάγονται με τους συμπερασματικούς συνδέσμους ὥστε, ὡς, ἐφ’ ᾧ, ἐφ’ ᾧ τε. Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με οριστική, δυνητική οριστική και δυνητική ευκτική. Δηλώνουν συμπέρασμα ή επακόλουθο. Επομένως, είναι προτάσεις επιρρηματικές.

Προσοχή:

1) Ο συμπερασματικός σύνδεσμος ὥστε εισάγει συμπερασματικές απαρεμφατικές δευτερεύουσες προτάσεις, που δηλώνουν υποκειμενικό συμπέρασμα ή φυσικό επακόλουθο, όρο ή συμφωνία, σκοπό.

2) Τα ἐφ’ ᾧ, ἐφ’ ᾧ τε συντάσσονται επίσης   με απαρέμφατο και δηλώνουν όρο ή συμφωνία.

Θ) ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ: εισάγονται με τα εἰ, εἰ – ἤ, εἴτε – εἴτε (ολικής άγνοιας), με ερωτηματικές αντωνυμίες και ερωτηματικά επιρρήματα (μερικής άγνοιας), καθώς και με αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα (μερικής άγνοιας). Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με απλή οριστική, δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική, απορηματική υποτακτική, και ευκτική του πλαγίου λόγου. Χρησιμεύουν ως υποκείμενα, αντικείμενα και επεξηγήσεις. Επομένως, είναι προτάσεις ονοματικές.

Ι) ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ:

α)ΑΠΛΕΣ: εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα. Εκφράζουν κρίση ή επιθυμία. Εκφέρονται με απλή οριστική, δυνητική οριστική και δυνητική ευκτική, όταν εκφράζουν κρίση. Εκφέρονται με υποτακτική, ευχετική ευκτική και προστακτική, όταν εκφράζουν επιθυμία. Χρησιμεύουν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί ή αντικαθιστούν ουσιαστικό – επίθετο. Επομένως, είναι προτάσεις άλλοτε επιρρηματικές και άλλοτε ονοματικές.

β) ΜΕΙΚΤΕΣ: αναφορικο-τελικές, αναφορικο-αιτιολογικές, αναφορικο-

υποθετικές, αναφορικές-παραβολικές, αναφορικο-συμπερασματικές.

Προσοχή:

Οι αναφορικο-αιτιολογικές εξαρτώνται από ρήμα ψυχικού πάθους.

Οι αναφορικο-τελικές εξαρτώνται από ρήμα κίνησης ή σκόπιμης ενέργειας και εκφέρονται με οριστική μέλλοντα.

Οι αναφορικο-υποθετικές εκφέρονται με υποτακτική ή ευκτική.

Οι αναφορικο-συμπερασματικές συνήθως εξαρτώνται από πρόταση με δεικτική αντωνυμία ή δεικτικό επίρρημα. Συχνά εκφέρονται με απαρέμφατο.

Οι προτάσεις με ὥσπερ είναι αναφορικο-παραβολικές (συνήθως εννοείται το ρήμα τους από τον αμέσως προηγούμενο ρηματικό τύπο

Προσοχή: τα αναφορικά στην αρχή περιόδου – ημιπεριόδου δεν εισάγουν δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, αλλά κύρια. Στην περίπτωση αυτή πρέπει το αναφορικό να αναφέρεται στα προηγούμενα και ισοδυναμεί στη μετάφραση συνήθως με δεικτική αντωνυμία

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Οι προτάσεις, οι οποίες συμπληρώνουν την έννοια του ρήματος, είτε ως εξαρτημένες ερωτήσεις, είτε ως προτάσεις κρίσεως, λέγονται ονοματικές.

 Στην ουσία οι ονοματικές προτάσεις είναι ένα συμπλήρωμα του ρήματος με τη μορφή πρότασης και έχουν τη θέση ενός ονοματικού όρου της πρότασης, δηλαδή του υποκειμένου, αντικειμένου ή επεξήγησης. Σε αυτήν την κατηγορία των προτάσεων περιλαμβάνονται οι ειδικές, ενδοιαστικές, πλάγιες ερωτηματικές και αναφορικές ονοματικές προτάσεις. 

Για να χαρακτηρίσουμε μία πρόταση αναφέρουμε: το είδος της, τον τρόπο εισαγωγής της, την έγκλιση με την οποία εκφέρεται, τη συντακτική θέση της και τέλος τη λέξη της κύριας πρότασης από την οποία εξαρτάται.

Συγκεντρωτικός πίνακας των ονοματικώνπροτάσεων

 Πηγές:http://www.greek-language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/composition/page_067.html
 http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/deutereuouses-protaseis.htm