Σάββατο 26 Ιανουαρίου 2013
Τρίτη 22 Ιανουαρίου 2013
ENOTHTA 7η
ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ - ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ:
Λέξη κλιτή ως α΄ συνθετικό
1. ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ως α συνθετικό
Όταν το πρώτο
συνθετικό μιας λέξης είναι ουσιαστικό,
κανονικά το θέμα του δε
μεταβάλλεται, και κυρίως, όταν το ουσιαστικό είναι δευτερόκλιτο.
Αμετάβλητο θέμα.
ἀγορά (θ. ἀγορά-): ἀγορα - νόμος·
νίκη: (θ. νίκη-) νικη-φόρος·
δήμος
(θ. δημο-): δημο-κρατία·
λόγος
(θ. λόγο-) λόγο - γράφος·
ναῦς (θ. ναυ-) ναυ-μάχος.
Μετασχηματισμένο θέμα
α.
Μετασχηματίζεται συνήθως το θέμα των πρωτοκλίτων και τριτοκλίτων ουσιαστικών από αναλογία στα δευτερόκλιτα και λήγει σε ο:
ἡμέρα (θ. ἡμερα-): ἡμερο-
δρόμος·
ἅμαξα (θ.ἁμαξα-):
ἁμαξο-πηγός·
ἰχθύς (θ. ἰχθυ-) ἰχθυο-πώλης.
β.
Μετασχηματίζεται σπάνια και το θέμα των δευτερόκλιτων και τριτόκλιτων ουσιαστικών ως πρώτων συνθετικών από αναλογία στα πρωτόκλιτα και λήγει σε α ή σε η:
βιβλίον (θ. βιβλιο-):
βιβλιο-γράφος·
ἔλαφος (θ. ἐλαφο-): ἐλαφη -βόλος·
λαμπάς, γεν. λαμπάδος (θ. λαμπαδ-): λαμπαδη - φόρος.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
α. Τα τριτόκλιτα ουδέτερα
ουσιαστικά που λήγουν σε -μα, όταν
είναι πρώτα συνθετικά, άλλοτε διατηρούν το ατ και άλλοτε το αποβάλλουν:
ἅρμα, γεν. ἅρματος (θ.ἁρματ-: ἁρματ-ηλάτης
(το ατ διατηρείται), ἁρμ-άμαξα
(το ατ αποβάλλεται)
αἷμα, γεν.αἵματος, (θ. αἱματ-: αἱματο-σταγής (το ατ διατηρείται), αἱμο-βαφής (το ατ αποβάλλεται).
β. Τα
ουσιαστικά γῆ, πῦρ, ὑδωρ, όταν
είναι πρώτα συνθετικά, έχουν περισσότερα από ένα θέμα:
|
γῆ
|
γη ή γεω
|
: γη-γενής, γεω-μέτρης
|
|
|
πῦρ
|
πυρ-
ή πυρι- ή πυρο
|
πυρ-φόρος
πυρι-φλεγής πυρο-ειδής
|
|
|
ὕδωρ ὑδρο-ὑδρ-
|
ὑδατο-
|
ὑδατο- ειδής : ὑδρο- πότης : ὑδρ- αγωγός.
|
|
2. ΕΠΙΘΕΤΟ ως α συνθετικό
Όταν το πρώτο
συνθετικό μιας λέξης είναι επίθετο,
κανονικά η σύνθετη λέξη παράγεται από
το θέμα του αρσενικού γένους του επιθέτου:
ἄκρα + πόλις (θ. ἀκρο-, από το αρσενικό ἄκρος):
ἀκρό-πολις
Θερμαί + πύλαι
(θ. θερμό-):
θερμο-πύλαι·
χίλια +
τάλαντα (θ. χιλιο-):
χιλιο-τάλαντος.
• Όταν τα τέσσερα πρώτα κλιτά
απόλυτα αριθμητικά εἷς, δύο, τρεῖς,
τέσσαρες χρησιμοποιούνται ως πρώτα συνθετικά,
τότε το θέμα τους είναι μονό-, δι-,
τρι-, τετρα-:
μονο-ειδής, δί-δραχμον,
τρί-μηνος, τετρά-πηχυς.
• Όταν τα άκλιτα απόλυτα αριθμητικά
χρησιμοποιούνται ως πρώτα συνθετικά, τότε άλλοτε μένουν αμετάβλητα και άλλοτε
μετασχηματίζονται από αναλογία στα αριθμητικά ἑπτά, ἐννέα, δέκα κ.λπ.
πεντε-τάλαντος, πεντά-δραχμον
εἰκοσί-πηχυς, εἰκοσά-πηχυς.
• Όταν τα επίθετα καλός και πᾶς χρησιμοποιούνται ως
πρώτα συνθετικά, τότε το θέμα τους είναι:
καλλι-, παντο- ή παν-:καλλί-νικος,
καλλι-εργώ , παντο-πόρος, πάν-σοφος.
3. ΡΗΜΑ ως α' συνθετικό
Όταν το πρώτο
συνθετικό μιας λέξης είναι ρήμα, η σύνθετη λέξη παράγεται από το ρηματικό ή από το χρονικό
θέμα (κανονικά από το θέμα του ενεργητικού αορίστου ή του μέλλοντα). Το θέμα αυτό κατά τη
σύνθεση άλλοτε δε μεταβάλλεται και άλλοτε μετασχηματίζεται.
Αμετάβλητο θέμα.
Το θέμα του α' συνθετικού μένει αμετάβλητο,
όταν το δεύτερο συνθετικό
αρχίζει από φωνήεν: (ἔχω + ἐγγύη): ἐχ-έγγυον, φθιν-όπωρον.
Μετασχηματισμένο θέμα.
Το θέμα του
α' συνθετικού μετασχηματίζεται με την προσθήκη ενός από τα φωνήεντα ε
ή ι ή ο, όταν το δεύτερο συνθετικό αρχίζει από σύμφωνο: ἔχ-έ-φρων, κρυψ-ί-νους, φυγ-ό-δικος.
• Όταν το πρώτο συνθετικό μιας λέξης είναι ρήμα
συνηρημένο σε -έω, τότε το θέμα του σε -έω ρήματος χρησιμοποιείται χωρίς το
χαρακτήρα του ε μπροστά από φωνήεν και
μπροστά από σύμφωνο· στη θέση του ε τίθεται το ο:
φιλέ-ω (θ. φιλε-): φιλ-άνθρωπος· όμως φιλό-ξενος
μισέ-ω (θ. μισε-): μισ-άνθρωπος·
όμως μισο-γύνης.
Δευτέρα 14 Ιανουαρίου 2013
4η Ενότητα: ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ
Η εκπαίδευση στην αρχαία Αθήνα
- Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του σχολείου του παρελθόντος, όπως αυτά προβάλλονται μέσα από τις εικόνες;
2. Ποιες
διαφορές παρατηρείτε ανάμεσα στο
παλιό και στο σύγχρονο σχολείο;
ΣΉΜΕΡΑ...
ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ
Πώς ονειρεύομαι το σχολείο του μέλλοντος
ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ
http://www.scribd.com/doc/120366506/sxoleio-xoro-xrono-2
Το ρήμα και οι διαθέσεις του στα Νέα Ελληνικά
Οι διαθέσεις του ρήματος. Παθητική Σύνταξη. 4η ενότητα Γλώσσας Β Γυμνασίου (Μάθημα 2) from Τσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
Διάθεση είναι ο
τρόπος με τον οποίο το ρήμα «διατίθεται» σε σχέση με το υποκείμενό του. Είναι,
δηλαδή, το νόημα / η έννοια του ρήματος που δείχνει τι κάνει, τι παθαίνει ή σε
ποια κατάσταση βρίσκεται το υποκείμενο.
Προσοχή: η διάθεση δεν πρέπει να
ταυτίζεται / συγχέεται με τη φωνή. Η φωνή (ενεργητική και μεσοπαθητική)
αναφέρεται στη μορφή του ρήματος (πιο συγκεκριμένα στο μορφολογικό σύστημα
των καταλήξεων των ρημάτων), ενώ η διάθεση στη σημασία του ρήματος σε σχέση
με το υποκείμενό του. Αυτό σημαίνει πως μπορεί ένα ρήμα να είναι παθητικής
φωνής, αλλά ενεργητικής διάθεσης, όπως ακριβώς συμβαίνει με αρκετά αποθετικά
ρήματα (αισθάνομαι, δέχομαι κ.λπ.)
|
Διαθέσεις του ρήματος
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20Nea/diathesi-rim-NE.htm
Μετατροπή της ενεργητικής
σύνταξης σε παθητική.
Η γενική διαδικασία μετατροπής της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική και αντίστροφα είναι η εξής:
Η γενική διαδικασία μετατροπής της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική και αντίστροφα είναι η εξής:
1) το αντικείμενο (εκεί που μεταβαίνει η ενέργεια) της ενεργητικής σύνταξης γίνεται υποκείμενο της παθητικής σύνταξης,
2) το ρήμα της ενεργητικής σύνταξης μετατρέπεται σε ρήμα παθητικής διάθεσης,
3) το υποκείμενο της ενεργητικής μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο της παθητικής σύνταξης.
Υποκ. Ρήμα
Αντικ.
Ενεργητική σύνταξη → «Ο αδερφός μου
χτύπησε τη γάτα»
Μετατροπή:
«Η γάτα
χτυπήθηκε από τον αδερφό μου» (παθητική σύνταξη)
α) Όταν ένα ρήμα παίρνει ως συμπλήρωμα δύο αιτιατικές τότε συμβαίνει μία από τις εξής περιπτώσεις:
Και οι δύο αιτιατικές να είναι αντικείμενα του ρήματος
(Η φιλόλογος διδάσκει τα παιδιά λογοτεχνία).
Στην περίπτωση αυτή συνήθως η μία αιτιατική είναι ένα πρόσωπο (έμψυχος
μετέχων), στο οποίο μεταβαίνει η ενέργεια του υποκειμένου του ρήματος
(τα παιδιά), και η άλλη κάποιο πράγμα (λογοτεχνία).
Έτσι, λογικά θα
περιμέναμε η αιτιατική-πρόσωπο (τα παιδιά) να είναι έμμεσο αντικείμενο, δεδομένου ότι μεταβαίνει η ενέργεια έμμεσα σε αυτό. Ωστόσο η αιτιατική αυτή έχει συντακτική συμπεριφορά άμεσου αντικειμένου, επειδή αυτή γίνεται υποκείμενο κατά τη μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης/διάθεσης σε παθητική
(Τα παιδιά διδάσκονται λογοτεχνία από τη φιλόλογο).
Σημείωση: η παθητική σύνταξη «Η χημεία διδάχθηκε στα παιδιά από τη φιλόλογο» αντιστοιχεί στην ενεργητική σύνταξη (Η φιλόλογος διδάσκει στα παιδιά
χημεία) με αιτιατική (άμεσο αντικείμενο) και εμπρόθετο αντικείμενο
(έμμεσο αντικείμενο) και όχι στη σύνταξη με δύο αιτιατικές.
Στην
περίπτωση, τέλος, που υπάρχουν δύο αιτιατικές-αντικείμενα που δηλώνουν
πράγματα (Το χωράφι θα το σπείρουμε βαμβάκι) έμμεσο αντικείμενο είναι εκείνο που μπορεί να αντικατασταθεί εμπρόθετο αντικείμενο (το χωράφι → στο χωράφι).
Η μία αιτιατική να είναι αντικείμενο και άλλη κατηγορούμενο του αντικειμένου (Ορίζουμε εσένα αρχηγό /ή ως αρχηγό).
Η αιτιατική «εσένα» είναι αντικείμενο και η αιτιατική «αρχηγό»
κατηγορούμενο του αντικειμένου, αφού αποδίδει σε αυτό κάποια ιδιότητα.
Συχνά πριν από την αιτιατική-κατηγορούμενο του αντικειμένου υπάρχουν τα μόρια ως, για, σαν.
Ρήματα που συντάσσονται με κατηγορούμενο του αντικειμένου είναι: ανακηρύσσω, αποκαλώ, διορίζω, εκλέγω, θεωρώ, κρίνω, ονομάζω, χειροτονώ κ.λπ.. Τα ρήματα αυτά στη μεσοπαθητική φωνή λειτουργούν ως κανονικά συνδετικά ρήματα (Ορίστηκα αρχηγός).
Συχνά πριν από την αιτιατική-κατηγορούμενο του αντικειμένου υπάρχουν τα μόρια ως, για, σαν.
Ρήματα που συντάσσονται με κατηγορούμενο του αντικειμένου είναι: ανακηρύσσω, αποκαλώ, διορίζω, εκλέγω, θεωρώ, κρίνω, ονομάζω, χειροτονώ κ.λπ.. Τα ρήματα αυτά στη μεσοπαθητική φωνή λειτουργούν ως κανονικά συνδετικά ρήματα (Ορίστηκα αρχηγός).
Ένας πρακτικός τρόπος για να εντοπίζουμε το κατηγορούμενο του αντικειμένου: μετατρέπουμε
την ενεργητική σύνταξη (διάθεση) σε παθητική, οπότε το άμεσο
αντικείμενο γίνεται υποκείμενο του ρήματος παθητικής διάθεσης και η άλλη
αιτιατική (που είναι το κατηγορούμενο του αντικειμένου) γίνεται κατηγορούμενο του υποκειμένου (Ορίστηκα αρχηγός).
|
β) Όπως
ήδη έχει αναφερθεί αρκετές φορές τα ρήματα παίρνουν ως συμπλήρωμα ένα
προθετικό σύνολο (πρόθεση + όνομα) που δηλώνει κάποια επιρρηματική
έννοια (τόπο, αναφορά, προέλευση κ.ά.). Το συμπλήρωμα αυτό ονομάζεται εμπρόθετο αντικείμενο. Πρέπει όμως να διακρίνουμε το εμπρόθετο αντικείμενο από τον εμπρόθετο προσδιορισμό
που επιτελεί άλλους ρόλους. Η διαφορά τους είναι η εξής: το εμπρόθετο
αντικείμενο εξαρτάται ή μάλλον προβλέπεται από τη σημασία του ρήματος
και συμπληρώνει την έννοια του, ενώ ο εμπρόθετος προσδιορισμός αποτελεί
μια ελεύθερη προσθήκη.
Π.χ. «Στο σχολείο
μιλάω ευγενικά στους καθηγητές μου»: το προθετικό σύνολο «στους
καθηγητές μου» είναι εμπρόθετο αντικείμενο, διότι συμπληρώνει τη σημασία
του ρήματος «μιλάω», ενώ το προθετικό σύνολο «στο σχολείο» είναι
εμπρόθετος προσδιορισμός, διότι αποτελεί μια ελεύθερη προσθήκη στην
πρόταση.
Επίσης, στα μονόπτωτα ρήματα η γενική και στα δίπτωτα το έμμεσο αντικείμενο μπορούν να αντικατασταθούν με έναν εμπρόθετο (πρόθεση από, με, σε, για + αιτιατική).
γ) Αντικείμενο σε πτώση γενική και γενική προσωπική
Πρέπει να
ξεχωρίζουμε το αντικείμενο σε γενική από τη γενική προσωπική. Το
αντικείμενο σε γενική αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του ρήματος που
προβλέπεται από τη σημασία του και απαντάται στις συγκεκριμένες
κατηγορίες ρημάτων (βλ. αντίστοιχο πίνακα παραπάνω, αρ. 4).
Αντίθετα, η γενική προσωπική είναι
γενική ονόματος προσώπου ή συνήθως προσωπικής αντωνυμίας και φανερώνει
το πρόσωπο στο οποίο αναφέρεται η έννοια του ρήματος και το οποίο δέχεται την ωφέλεια ή τη βλάβη από αυτό που δηλώνει το ρήμα, γι’ αυτό και ονομάζεται γενική προσωπική χαριστική ή αντιχαριστική αντίστοιχα. Συναντάται κυρίως σε απρόσωπα ρήματα ή εκφράσεις (φαίνεται, χρειάζεται, πρέπει, είναι εύκολο, είναι δίκαιο), π.χ. «Μου φαίνεται πως αρρώστησες», αλλά και σε μεταβατικά (πονώ, φιλώ, γεμίζω, ταΐζω κ.λπ.), π.χ. «Να μου φιλήσεις τη μητέρα σου», κ.λπ..
Το Αντικείμενο. Μονόπτωτα και δίπτωτα ρήματα. 4η ενότητα Γλώσσας Β΄ Γυμνασίου (μάθημα 3) from Τσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
Συνοχή κειμένου
interactive book από τις δραστηριότητες του e-me content, της Δέσποινα Καψάλη, για τη "Συνοχή κειμένου" στα νέα ελληνικά,
Εγγραφή σε:
Σχόλια (Atom)