Στο 2ο Επεισόδιο ο υπηρέτης - Αγγελιαφόρος πληροφορεί το Μενέλαο ότι η γυναίκα του - είδωλο "χάθηκε πετώντας μες στον αιθέρα" αφού πρώτα αποκάλυψε τα πάντα. Η αναγνώριση ολοκληρώνεται!
Ο δραματικός ρόλος του Αγγελιοφόρου (προώθηση της δράσης)
Η εμφάνιση του Aγγελιαφόρου αποτελεί ένα απρόοπτο σκηνικό επεισόδιο.
Η είδηση του Αγγελιοφόρου καθώς και τα λόγια του
‘ειδώλου’ συντελούν στην προώθηση-εξέλιξη της δράσης
Πρώτα πρώτα μεταφέρει γεγονότα
που έγιναν εκτός σκηνής και, επομένως, για να τα πληροφορηθούν οι θεατές
κάποιος θα πρέπει να τα διηγηθεί.
Τα λόγια του είναι γεµάτα από θυµοσοφίες και πολλές φορές παρεµβάλλειστο λόγο του διάφορα γνωµικά και αποφθέγµατα, ακόµα και σε ρητορείες. Θα
µπορούσαµε λοιπόν, χωρίς να υπερβάλλουµε να ισχυριστούµε πως ο ποιητής
χρησιµοποιεί το χαρακτήρα του αγγελιοφόρου για να εκφράσει τις απόψεις του
για διάφορες θρησκευτικές αλλά και κοινωνικές δοξασίες του ποιητή του.
Πρέπει να τονίσουµε πως οι ιδέες και οι αξίες που εκφράζει ο αγγελιοφόρος είναι ανάλογες µε το ήθος του και την περιορισµένη πνευµατική του ικανότητα .
Αμφισβήτηση των θεών
Οι θεοί είναι πάντα
παρόντες στα έργα του Ευριπίδη. Στα έργα του παρουσιάζεται διασάλευση της τάξης
του δικαίου. Οι επιθυμίες των θεών, τα πάθη τους, οι τιμωρίες που επιβάλλουν
αφήνουν μικρό περιθώριο για απονομή δικαιοσύνης. Ο Δίας δεν είναι πια ο
ρυθμιστής του δικαίου αλλά ο συνήγορος των δόλιων ενεργειών των θεών. Κανένας
πια δεν μπορεί να είναι σίγουρος για τίποτα. Η αβεβαιότητα σφραγίζει το παρόν
και το μέλλον των ανθρώπων. Ο ρόλος των θεών δύσκολα διαχωρίζεται από αυτόν
της τύχης και της μοίρας, δημιουργώντας ένα σύμπλεγμα από τρεις δυνάμεις που
ευθύνονται για την αστάθεια των ανθρώπινων πραγμάτων. Ο προβληματισμός
για το απρόβλεπτο της θεϊκής δράσης συνδέεται με το ιστορικό και πνευματικό
πλαίσιο της εποχής.
Οι θεοί και η έννοια του θείου. Ο θεός
είναι δυσκολονόητος (άγνωσται αι βουλαί
του Κυρίου). Ο Μενέλαος και η Ελένη δείχνουν πεπεισμένοι για το ανεύθυνο των
πράξεών τους και ρίχνουν την ευθύνη στους θεούς, όμως ο Αγγελιαφόρος μιλάει
γενικά για το θείο και αποδίδει τα παράδοξα στο ευμετάβλητο της τύχης ή στη
βούληση των θεών. Το αποδεικνύουν τα παραδείγματα του Μενέλαου κα της Ελένης: ο
Μενέλαος ήταν δυστυχισμένος επειδή πολεμούσε για να ξαναπάρει την Ελένη και
τώρα ξαφνικά χωρίς να κοπιάσει τη βρίσκει. Η Ελένη , που ήταν δυστυχισμένη
για τις άδικες σε βάρος της κατηγορίες,
τώρα βλέπει τη φήμη της να αποκαθίσταται.
Προβάλλει την ανικανότητα του ανθρώπου να κατανοήσει τη θεϊκή µορφή, αλλά και ότι ο µόνος τρόπος επικοινωνίας του ανθρώπου µε το θεό είναι η θυσία και η προσευχή.
Προβάλλει την ανικανότητα του ανθρώπου να κατανοήσει τη θεϊκή µορφή, αλλά και ότι ο µόνος τρόπος επικοινωνίας του ανθρώπου µε το θεό είναι η θυσία και η προσευχή.
- Αντιπολεμικό μήνυμα
κεντρική θέση και ειρωνεία του έργου = ο πόλεμος έγινε «για έναν ίσκιο», πράγμα που εκφράζει το ανώφελο και
μάταιο του πολέμου και δίνει ένα αντιπολεμικό μήνυμα στους θεατές καταδίκη
του πολέμου
- Η ματαιότητα του πολέμου είναι ένα θέμα που αναδεικνύεται συνεχώς μέσα στο κείμενο. Στο στ. 782 ακούγεται για πρώτη φορά η καταδίκη του με τρόπο άμεσο και μάλιστα από έναν άνθρωπο απλό και ταπεινό.Δεν φταίνε οι θεοί για τους πολέμους, η ευθύνη ανήκει στους ανθρώπους που τους ξεκινούν, επειδή πιστεύουν σε φαντάσματα και απατηλά είδωλα.
- Η δουλεία και η εσωτερική ελευθερία του ανθρώπου. Ο γέροντας Αγγελιαφόρος , ένας απλοϊκός, αμόρφωτος και ταπεινής καταγωγής υπηρέτης του Μενέλαου, έχει μέχρι τώρα αναδειχτεί σε βαθυστόχαστο φιλόσοφο που κρίνει τα γεγονότα, αμφιβάλλει για τη φαινομενικότητα των πραγμάτων και αναζητά την ουσία των προβλημάτων. Άρα είναι κατά πολύ ανώτερος πνευματικά από τον τρανό βασιλιά και αφέντη του, το Μενέλαο.
«Λεύτερος αν δεν είμαι , λεύτερη έχω ψυχή» στ. 808-809. Η φράση δικαιολογεί το ύφος και το ήθος του Αγγελιαφόρου, αδιανόητο βέβαια για ένα πρόσωπο τόσο ταπεινό. Όμως ο ποιητής υποδηλώνει και την προσωπική του στάση απέναντι στο θεσμό της δουλείας, μια στάση επηρεασμένη από τα κηρύγματα των σοφιστών και σαφώς αντίθετη από την κρατούσα στην εποχή του. Βέβαια οι δούλοι που ζούσαν ως οικιακοί βοηθοί στα σπίτια των Αθηναίων πολιτών αντιμετωπίζονταν σχετικά καλά, όμως οι αρχαίοι πίστευαν ότι ο δούλος δεν μπορεί να έχει γνώμη , δηλ. ελεύθερη σκέψη και άποψη. Πολύ περισσότερο δεν μπορεί να διαθέτει ψυχικά χαρίσματα και αρετές , όπως η ανδρεία και η σωφροσύνη. Και μόνο από το γεγονός της δουλείας του ο δούλος θεωρείται δειλός και ανόητος.
Ο
Ευριπίδης, πάντως, όπως φαίνεται από τα λόγια του Αγγελιαφόρου «κι αν είμαι
σκλάβος θέλω μες στους καλούς να με λογιάζουν» στ. 806-807, δεν τάσσεται υπέρ
της κατάργησης της δουλείας. Το θεσμό τον αποδέχεται, δε δέχεται όμως ότι η
σωματική ανελευθερία συνιστά και
πνευματική υποδούλωση. Την εποχή εκείνη κάποιοι σοφιστές δίδασκαν τη φυσική
ισότητα όλων των ανθρώπων , τους οποίους
οι κοινωνικές συνθήκες και οι ιστορικές συγκυρίες είχαν διακρίνει σε ελεύθερους
και δούλους , βαρβάρους και Έλληνες.
Η απαξία της μαντικής τέχνης. Ο Αγγελιαφόρος κλείνει τους προβληματισμούς του όπως τον άρχισε, με τον πόλεμο και τα πλανερά αίτιά του.. Όμως τώρα η σκέψη του βρίσκεται στη γη και στην ανθρώπινη ευθύνη, καταγγέλλοντας τους μάντεις που χρησμοδοτούν ευνοϊκά για τους πολέμους και τους αφελείς ανθρώπους. Είναι δεδομένο ότι οι θεοί είναι ανεξέλεγκτοι και ότι οι πράξεις τους δεν ερμηνεύονται με ανθρώπινα μέτρα. Όμως στη γη υπάρχουν κάποιοι χαρισματικοί –υποτίθεται- άνθρωποι που έχουν τη δύναμη να διαβάζουν με διάφορα μέσα τη θέληση των θεών. Ο Αγγελιαφόρος αποδεικνύει ότι η μαντική τους είναι ψεύτικη. (παράδειγμα ο μάντης Κάλχας). Η κριτική είναι σκληρή , αλλά δεν πρέπει να σοκάρισε τους θεατές διότι ένα χρόνο πριν , όταν είχε έλθει το μήνυμα της συντριβής του αθηναϊκού στόλου στη Σικελία ο Θουκυδίδης είχε καταφερθεί κατά των μάντεων.
Η «ευβουλία» και η δύναμη της ανθρώπινης λογικής. Οι άνθρωποι έχουν ανασφάλειες , αδυναμίες , νιώθουν αδύναμοι και στην προσπάθειά τους να γνωρίσουν τη μοίρα τους, το μέλλον τους γίνονται εύκολα θύματα εκμετάλλευσης από κάποιους επιτήδειους. Ο άνθρωπος , λέει ο Αγγελιαφόρος, μπορεί να έχει ελπίδα και θετικές επιδράσεις στη ζωή του με την πίστη του, τις προσφορές και τις προσευχές προς τους θεούς. Η καθημερινή ζωή του όμως εξαρτάται από την εργασία του και τις σωστές επιλογές του. Κανένας δεν έγινε πλούσιος με τις προφητείες και τις μαντείες. Για την επιτυχία στη ζωή χρειάζεται η «γνώμη» και η «ευβουλία» δηλ. η ορθολογική σκέψη που οδηγεί σε σωστές αποφάσεις. Στο σημείο αυτό φαίνεται η επίδραση που ασκούν οι σοφιστές στον Ευριπίδη. Διότι η σοφιστική διδασκαλία είχε ως στόχο να καλλιεργήσει το μυαλό των νεαρών Αθηναίων, ώστε να σκέφτονται σωστά και να αποφασίζουν με γνώμονα τη λογική τόσο στην καθημερινή τους ζωή όσο και στη δημόσια. Βέβαια η εποχή του Ευριπίδη έδινε μεγάλη σημασία στο άτομο και στη δύναμη της λογικής. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Οιδίποδας έλυσε το αίνιγμα της Σφίγγας την ώρα που ο μάντης Τειρεσίας σιωπούσε.https://lappeio.blogspot.com/2013/01/2-773-840.html https://lappeio.blogspot.com/2013/01/2-659-772.html
Ο Ευριπίδης ονομάστηκε δίκαια «από σκηνής φιλόσοφος»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου