ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ - ΕΞΟΔΟΣ

Ευριπίδη Ελένη, Έξοδος, 1η σκηνή, στίχοι 1653-1778 from Τσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 

Ευριπίδη Ελένη, Έξοδος, 2η και 3η σκηνή, στίχοι 1779-1870 from Τσατσούρης Χρήστος, Γυμνάσιο Μαγούλας Δυτικής Αττικής
 

ΕΞΟΔΟΣ 

 https://lappeio.blogspot.com/2013/04/1653-1870.html

1η σκηνή (στ. 1653-1778) 

 

ΕΛΕΝΗ ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ 1961 Θέατρο Επιδαύρου Α ΚΑΤΣΕΛΗ

https://www.youtube.com/watch?v=Y6LFhtG6esg&index=49&list=PL9A66C9B202FDB7AA
48.45 

Στίχ. 1653 – 1786 ( Περιληπτικά)

Περίληψη: Στην 1^η σκηνή της εξόδου παρακολουθούμε το διάλογο Θεοκλύμενου-Αγγελιαφόρου και στη συνέχεια, την αγγελική ρήση: Όταν η ακολουθία έφτασε στο ακρογιάλι με την Ελένη να θρηνεί, άρχισαν τις προετοιμασίες. Τότε, πρόβαλαν Έλληνες στρατιώτες ρακένδυτοι και βρώμικοι. Ο Μενέλαος, τους προσκάλεσε να τιμήσουν κι αυτοί το νεκρό τάχα αρχηγό τους. Οι δούλοι δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα ούτε να αρνηθούν αφού οι διαταγές του Θεοκλύμενου ήταν να υπακούσουν τον ξένο. Φόρτωσαν στο καράβι τις προσφορές, το άλογο, ενώ τον ταύρο τον πήγαν σηκωτό γιατί αρνιόταν να ανέβει στο καράβι. Τελευταία ανέβηκε η Ελένη. Μόλις ξανοίχτηκαν στο πέλαγος, ο Μενέλαος θυσίασε τον ταύρο ζητώντας από τους θεούς να τους οδηγήσουν ασφαλείς στην πατρίδα τους. Τότε, οι Αιγύπτιοι ξεσηκώθηκαν αλλά οι Έλληνες έβγαλαν τα κρυμμένα όπλα τους και τους επιτέθηκαν. Τους σκότωσαν όλους εκτός από τον αγγελιαφόρο που γλίτωσε από τύχη. Άνοιξαν πανιά για την Ελλάδα  

Ο αγγελιοφόρος – βασικά χαρακτηριστικά του ρόλου

• Η αποστολή του υπηρετεί την ενότητα τόπου απ΄τη μια και την απαγόρευση παράστασης φόνων, ανθρωποκτονιών και γενικά βίαιων πράξεων στη σκηνή απ’ την άλλη.
• Ανώνυμο, δευτερεύον πρόσωπο, αναφέρεται μόνο με την ιδιότητά του.
• Ανήκει σε κατώτερη κοινωνική τάξη, λαϊκός τύπος, συχνά άξεστος στους τρόπους με πείρα βγαλμένη απ’ τη ζωή και θυμοσοφική διάθεση.
• Εκφέρει εκτενή λόγο με μεγάλες σε έκταση περιγραφές και περιττές συχνά λεπτομέρειες.

......κράζει ο Μενέλαος. Βλαστάρια της Ελλάδαςτι αργείτε; 
Μπρος, σκοτώστε τους βαρβάρους,
πετάχτε τους στη θάλασσα σφαγμένους».

• «σκοτώστε τους βαρβάρους» : στη σκηνή της συμπλοκής ο Ευριπίδης φαίνεται να στέκεται ειρωνικά απέναντι στο ιδεολογικό στερεότυπο της υπεροχής των Ελλήνων έναντι των βαρβάρων. Οι πολιτισμένοι Έλληνες προβαίνουν σε άγρια σφαγή των ανυποψίαστων και άοπλων Αιγυπτίων, εικόνα που προκαλεί φρίκη και απέχθεια στο θεατή και συγκλονίζει με την αντιστροφή των αξιών οι οποίες έθρεψαν το στερεότυπο της ελληνικής ανωτερότητας.

2η σκηνή – 3η σκηνή – εξόδιο άσμα (στ. 1779-1870)

ΕΛΕΝΗ ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ 1961 Θέατρο Επιδαύρου Α ΚΑΤΣΕΛΗ

https://www.youtube.com/watch?v=Y6LFhtG6esg&index=49&list=PL9A66C9B202FDB7AA
52.38

 

2^η  σκηνή   Σκηνική παρουσίαση( όψις)

Ο Θεοκλύμενος οργισμένος από τα νέα τρέχει στην πόρτα του δωματίου της Θεονόης να τη σκοτώσει. Ένας υπηρέτης προσπαθεί να τον εμποδίσει. Ο Θοκλύμενος απειλεί τον υπηρέτη.

Το ήθος των ηρώων

• Θεοκλύμενος: τυφλωμένος από ντροπή και εκδικητική μανία, γιατί τον εξαπάτησε μια γυναίκα, καταδικάζει με συνοπτικές διαδικασίες σε θάνατο τη Θεονόη, δοκιμάζοντας μάλιστα και να στηρίξει λογικά την ανόσια και εγκληματική αυτή πράξη. Οχυρώνεται πίσω από τη βασιλική του εξουσία και προσπαθεί να περισώσει ό,τι απέμεινε από την καταρρακωμένη αξιοπρέπεια και τον πληγωμένο εγωισμό του, κάνοντας επίδειξη ισχύος και μονοπωλώντας το δίκαιο. Μετά την παρέμβαση των Διοσκούρων μεταστρέφεται, όχι βέβαια επειδή πείστηκε από τα περί δικαίου επιχειρήματα, αλλά ως θεοφοβούμενος, υποχωρεί στη δύναμη των θεών και αποκαθιστά με ειλικρινή τρόπο την τιμή και την αξιοπρέπεια της Ελένης.
•  
• Υπηρέτης: γενναίος, ατρόμητος, με σύνεση, ελεύθερη σκέψη και αίσθημα ευθύνης. Υπερασπίζεται με σθένος και αυταπάρνηση το δίκαιο και την ηθική, επιδεικνύοντας ευγένεια και ήθος, ανώτερο απ’ αυτό του Θεοκλύμενου.

Ο Θεοκλύμενος συμπεριφέρεται σαν δούλος: σπρώχνει, φωνάζει, απειλεί, καταπατεί κάθε έννοια δικαίου και τυφλωμένος από το πάθος του για εκδίκηση δεν ελέγχει τον εαυτό του. Θεωρεί καθήκον του δούλου να υπακούσει στις εντολές του.                    

 Ο Θεοκλύμενος  προβάλλει το δίκαιο του ισχυρότερου. Αντίθετα ο υπηρέτης αγωνίζεται για το δίκαιο που η Θεονόη υπερασπίστηκε.

 Προβάλλει το ηθικό ή νομικό δίκαιο. Η λογική και η δικαιοσύνη είναι τα δύο όπλα του υπηρέτη. Η στάση του υπηρέτη και η τάση για αυτοθυσία για να σώσει τη Θεονόη δείχνουν το ελεύθερο φρόνημα του. Έτσι ο Ευριπίδης ξεπερνά τις γνωστές κοινωνικές διακρίσεις ανάμεσα σε ελεύθερους και δούλους και μέσα από τα έργα του προσπαθεί να εξυψώσει τους δούλους , αναδεικνύοντας τις αρετές και τις πνευματικές τους ικανότητες.

3^η  σκηνή  Σκηνική παρουσίαση( όψις)

Εμφανίζεται ο από μηχανής θεός, οι Διόσκουροι, τα αδέλφια της Ελένης. Οι Διόσκουροι παρεμβαίνουν για να ηρεμήσουν τον Θεοκλύμενου που στέφεται εναντίον της Θεονόης. Οι Διόσκουροι επιφέρουν τη λύση της τραγωδίας και την κάθαρση.

 

• Διευθετείται η τελευταία εκκρεμότητα, η σωτηρία της Θεονόης.
• Προβάλλεται το θεϊκό δίκαιο.
• Δικαιώνονται οι ήρωες: μελλοντική αποθέωση Ελένης, αθανασία Μενέλαου.
• Η τραγωδία συνδέεται με τη λατρευτική παράδοση: θέσπιση λατρείας Ελένης – παράθεση αιτιολογικού μύθου.

Θεοκλύμενος

Στην τελευταία αυτή σκηνή υπάρχει μεταστροφή του ήθους του Θεοκλύμενου. Ο εξαγριωμένος βασιλιάς. Ο σκληρός αφέντης που διψά για εκδίκηση μεταβάλλεται σε έναν ταπεινωμένο άνθρωπο που υπακούει στη θέληση των θεών χωρίς καμιά αντίδραση.

 Αλλάζει γνώμη σχετικά με το θάνατο της Θεονόης και αποκαθιστά την Ελένη. Έτσι συμβάλλει στην κάθαρση και το έργο οδηγείται στη λύση του. Ο Θεοκλύμενος υποχωρεί γιατί πιστεύει ότι έχει άδικο και σε αυτό συνέβαλε η θεϊκή επέμβαση. Ο Θεοκλύμενος δεν είχε σαφή γνώση του δίκαιου και του άδικου. Η παρουσία του θείου στοιχείου τον βοήθησε να το γνωρίσει.

  Η Ελένη σύμφωνα με τον αριστοτελικό ορισμό είναι τραγωδία, διότι:

• Παριστάνει μια σπουδαία ανθρώπινη πράξη με ενδιαφέροντα πρόσωπα («μίμηση πρά­ξης εξαιρετικής»).
• Η υπόθεση είναι ολοκληρωμένη και δεν αφήνει εκκρεμότητες και απορίες («και τε­λείας»).
• Έχει «ευσύνοπτο μέγεθος» (δεν είναι π.χ. σαν τα σήριαλς). 
• Ο λόγος δεν είναι τυχαίος, αλλά φροντισμένος έτσι ώστε να «τέρπει».
• Έχει δύο διακριτά μέρη, το επικό (διάλογοι) και το λυρικό (χορικά).
• Τα πρόσωπα δρουν και δεν απαγγέλλουν απλώς (π.χ. η Ελένη γονατίζει μπροστά στη Θεονόη).
• Ο θεατής ταυτίζεται με τους ήρωες και συμπάσχει (π.χ. λυπάται την Ελένη).
• Ο θεατής φοβάται μήπως βρεθεί στην ίδια κατάσταση, π.χ. μπορεί να βρεθεί κι ο ίδιος στο ηθικό δίλημμα της Θεονόης.
• Στο τέλος ο θεατής λυτρώνεται από την αγωνία και χαίρεται με την αίσια έκβαση που έχουν οι περιπέτειες της Ελένης και του Μενέλαου («κάθαρση»).

       Το τέλος αυτής της τραγωδίας πραγµατοποιείται µετά την εµφάνιση του « από µηχανής θεού», µε τον τρόπο δηλαδή που τελειώνουν οι περισσότερες τραγωδίες του Ευριπίδη. 

•  Εδώ, θα πρέπει να σηµειωθεί ότι οι εµφανίσεις αυτές των θεών στο τέλος των τραγωδιών έχουν µια αρκετά σηµαντική θρησκευτική αποστολή. Συγκεκριµένα, ο Αριστοτέλης έχει αναφερθεί στην αναγκαιότητα του « από µηχανής θεού », λέγοντας πως η χρήση αυτού του τεχνάσµατος πρέπει να περιορίζεται σε θέµατα έξω του δράµατος, τα οποία ή έχουν ήδη συµβεί ή πρόκειται να συµβούν.  

•  Στην Ελένη το ρόλο του « από µηχανής θεού »αναλαµβάνουν οι ∆ιόσκουροι, τα δύο θεοποιηµένα αδέλφια της ηρωίδας.   

 

• Πολλοί µελετητές του έργου αυτού θεωρούν πως η σκηνή αυτή είναι περιττή και θα µπορούσε να παραλειφθεί, µιας και οι δύο σύζυγοι έχουν ήδη φύγει για την πατρίδα. 
• Άλλοι όµως θεωρούν τη θεωρούν σηµαντική, αφού µέσα από αυτήν µαθαίνουµε το µέλλον των δύο πρωταγωνιστών.

 Ας δούµε όµως αναλυτικότερα τα κυριότερα σηµεία αυτής της σκηνής :

• Οι δύο αδερφοί της Ελένης µιλούν µε το Θεοκλύµενο και τον πείθουν να συγκρατήσει το θυµό του, αφού ήταν γραπτό η Ελένη να φύγει από το παλάτι του και του ζητούν να µην τιµωρήσει την αδερφή του Θεονόη, αφού αυτή εκτέλεσε θεϊκές εντολές και για αυτό δεν του πρόδωσε τους δύο συζύγους. 

• Μετά αναφέρουν πως σαν θεοί θα µπορούσαν εδώ καικαιρό να σώσουν την αδερφή τους, αλλά δεν το έκαναν γιατί ανώτερες θεότητες από αυτούς ( αλλά και το Πεπρωµένο) δεν ήθελαν να τη σώσουν, και η σωτηρία της ήρθε µόνο µετά από την απόφαση αυτών των ανώτερων θεών πως έπρεπε πια να γυρίσει στην πατρίδα της.

•  Ακόµα, οι ∆ιόσκουροι προφητεύουν το µέλλον της αδερφής τους, λέγοντας πως θα γίνει και αυτή θεά και πως οι άνθρωποι θα την τιµούν µε θυσίες. 

• Όσον αναφορά το Μενέλαο, αυτός θα κερδίσει την αθανασία. Όπως αναφέραµε και πιο πριν ο Θεοκλύµενος πείθεται µετά την παρέµβαση των ∆ιόσκουρων να µην τιµωρήσει την αδερφή του και ο ίδιος αποκαθιστά ηθικά την Ελένη. 

• Στο τέλος αυτής της σκηνής, ο χορός ψέλνει το « εξόδιο άσµα », στο οποίο εκφράζεται µια γενική αντίληψη, ότι οι θεοί είναι ρυθµιστές της ανθρώπινης ζωής και ότι η τύχη των ανθρώπων εξαρτάται απόλυτα από αυτούς, όπως συνέβη και στην περίπτωση της Ελένης. 

• Αρκετές τραγωδίες τελειώνουν µε τον ίδιο τρόπο, γιατί ο ποιητής θέλει να δώσει ένα παρόµοιο µήνυµα που προκύπτει από την όλη παρουσίαση και επεξεργασία του µύθου στα έργα αυτά .

Ποιος καθορίζει τελικά τη ζωή των ανθρώπων

Πάνω από τη θέληση των θεών στέκεται η μοίρα και τα γραμμένα της. Η δύναμη των θεών δεν είναι απεριόριστη. Ακόμη και οι θεοί υποτάσσονται σε αυτήν την αόρατη δύναμη.( μοίρα). Ο Χορός υποστηρίζει ότι οι Θεοί είναι ρυθμιστές των ανθρώπινων πραγμάτων και καθορίζουν το πεπρωμένο.

Το έργο μοιάζει να ισορροπεί ανάμεσα στις θεϊκές αποφάσεις που λαμβάνονται ερήμην των ανθρώπων και στη δυνατότητα του ανθρώπου να καθορίσει τη μοίρα του. Στην Ελένη υπάρχει μια αλληλεπίδραση θεϊκής και ανθρώπινης βούλησης.

Οι θεατές στο τέλος της παράστασης εκδήλωναν πολύ έντονα τα συναισθήματά τους: σφύριζαν, φώναζαν, χτυπούσαν τα πόδια, χτυπούσαν δυνατά τα χέρια, μερικές φορές πετούσαν τα αποφάγια τους στην ορχήστρα. Θορυβούσαν για να δείξουν την ευχαρίστηση ή τη δυσαρέσκειά τους από το έργο αλλά και για να επηρεάσουν τους κριτές στην απόφασή τους. 

http://elenieuripidis.wix.com/eleni

ΑΡΧΑΙΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ,