ΕΝΟΤΗΤΑ 1 ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

Μελετώντας τις προτάσεις ως προς τα συστατικά/δομή τους, αφού διαπιστώνουμε ότι μπορούμε να έχουμε πολλές παραλλαγές, φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι μπορούμε να τις κατατάξουμε σε τέσσερις κατηγορίες:

α) πρόταση απλή, β) σύνθετη, γ) ελλειπτική, δ) επαυξημένη.

Απλή πρόταση

Απλή λέγεται η πρόταση που αποτελείται από τους κύριους όρους, δηλ. περιλαμβάνει τις απολύτως απαραίτητες πληροφορίες για να δηλωθεί ένα νόημα, για να μεταδοθεί ένα μήνυμα.

Κύριοι όροι της πρότασης θεωρούνται το ρήμα, το υποκείμενο και το αντικείμενο ή το κατηγορούμενο.

Οι μορφές που μπορεί να έχει μια απλή πρόταση είναι οι εξής:

Ο Γιάννης κοιμάται.	α) υπ. + ρήμα
Ο Γιάννης έφαγε τυρόπιτα.	β) υπ. + ρήμα + αντικείμενο
Ο Γιάννης είναι καλός.	γ) υπ. + ρήμα + κατηγορούμενο

Αν δεν μπορείς να βρεις τους όρους της πρότασης δες εδώ

Ελλειπτική πρόταση

Ελλειπτική λέγεται η πρόταση, όταν κάποιος από τους βασικούς όρους λείπει, γιατί εννοείται εύκολα. Στον καθημερινό μας λόγο χρησιμοποιούμε κυρίως ελλειπτικές προτάσεις.

Τι κάνεις;	Λείπει το υποκείμενο εσύ
Είμαι καλά. (Καλά)	Λείπει το υποκείμενο εγώ (Λείπει και το υποκείμενο εγώ και το ρήμα είμαι)
Εσύ;	Λείπει το ρήμα τι κάνεις

Επαυξημένη πρόταση

Επαυξημένη λέγεται η πρόταση, όταν εκτός από τους βασικούς όρους περιλαμβάνει και προσδιορισμούς.

Ο όμορφος Γιάννης κοιμάται ήσυχα στο κρεβάτι.	Οι προσδιορισμοί με τα μπλε γράμματα
Ο πεινασμένος Γιάννης έφαγε μια μεγάλη και νόστιμη τυρόπιτα.

Σύνθετη πρόταση

Σύνθετη λέγεται η πρόταση που περιλαμβάνει κάποιο όρο δύο φορές ή περισσότερες (εκτός, βέβαια, από το ρήμα), π.χ.

Ο Γιάννης και η Ελένη κοιμούνται	α) 2 υποκείμενα + ρήμα
Ο Γιάννης έφαγε τυρόπιτα και κουλούρι.	β) υπ. + ρήμα + 2 αντικείμενα
Ο Γιάννης είναι καλός και γλυκός.	γ) υπ. + ρήμα + 2 κατηγορούμενα
ή
Ο Γιάννης και η Ελένη έφαγαν τυρόπιτα και κουλούρι.	δ) 2 υποκείμενα + ρήμα + 2 αντικείμενα
Ο Γιάννης και η Ελένη είναι καλοί και όμορφοι	ε) 2 υποκείμενα + ρήμα + 2 κατηγορούμενα

ΣΗΜΕΙΩΣΗ Στις τελευταίες γραμματικές δεν εξετάζεται αυτή η κατηγορία.

Συνδυασμός ειδών

Είναι προφανές ότι στο λόγο δε συναντάμε πάντα αυτά τα τέσσερα είδη, έτσι όπως τα εξετάσαμε. Πολύ συχνά οι προτάσεις που χρησιμοποιούμε είναι ταυτόχρονα παραπάνω από ένα είδος, π.χ.

Τι κάνεις σήμερα;	ελλειπτική & επαυξημένη	ελλειπτική γιατί λείπει το υποκείμενο εσύ, επαυξημένη γιατί υπάρχει ο προσδιορισμός: σήμερα
Να ο Μενέλαος και η ωραία Ελένη!	σύνθετη & ελλειπτική & επαυξημένη	σύνθετη γιατί έχει δύο υποκείμενα: Μενέλαος - Ελένη, ελλειπτική γιατί λείπει το ρήμα, επαυξημένη γιατί υπάρχει ο προσδιορισμός: ωραία

Το μόνο είδος που δεν μπορεί να συνδυαστεί είναι η απλή πρόταση.

Για καλύτερη κατανόηση των παραπάνω μπορείς να δεις κι εδώ

Ήρθε η ώρα της εξάσκησης. Σε περιμένουν τρεις ωραίες ασκήσεις: 1η, 2η, 3η

Ανάλογα με το τι δηλώνει μια πρόταση μπορούμε να την κατατάξουμε σε μια από τις εξής τέσσερις κατηγορίες:

α) αποφαντική, β) επιθυμίας, γ) επιφωνηματική, δ) ερωτηματική

Αποφαντική πρόταση (Κρίσεως)

Αποφαντική λέγεται η πρόταση που μας δίνει διάφορες πληροφορίες ή κρίσεις ή με άλλα λόγια είναι αυτές στις οποίες ο ομιλητής αναφέρεται σε καταστάσεις ή γεγονότα τα οποία πιστεύει πως είναι αληθινά. Ως σημείο στίξης χρησιμοποιείται η τελεία, π.χ.

Ο καιρός είναι καλός.

Αύριο θα βρέξει.

Η ομάδα μου έπαιξε χάλια στο σημερινό αγώνα.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Παλιότερα η κατηγορία αυτή ονομαζόταν προτάσεις κρίσεως

Πρόταση επιθυμίας-προσταγής

Πρόταση επιθυμίας-προσταγής λέγεται η πρόταση με την οποία εκφράζουμε κάποια επιθυμία ή προσταγή. Ως σημείο στίξης χρησιμοποιείται η τελεία ή το θαυμαστικό, π.χ.

Θα ήθελα ένα παγωτό. (επιθυμία)

Φύγε γρήγορα! (προσταγή)

Μην κάνεις φασαρία. (προσταγή)

Επιφωνηματική πρόταση

Επιφωνηματική λέγεται η πρόταση με την οποία εκφράζουμε το θαυμασμό ή τη δυσφορία μας για κάτι. Ως σημείο στίξης χρησιμοποιείται το θαυμαστικό (!), π.χ.

Τι ωραίος καιρός!

Το φαγητό ήταν απαίσιο!

Ερωτηματική πρόταση

Ερωτηματική λέγεται η πρόταση με την οποία ρωτάμε κάτι. Ως σημείο στίξης χρησιμοποιείται το ερωτηματικό (;), π.χ.

Πώς σε λένε;

Με αγαπάς;

Πάντα θα υπάρχει μια άσκηση για σένα

Με βάση το κριτήριο της άρνησης ή κατάφασης οι προτάσεις χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, τις: α) αρνητικές, β) καταφατικές.

Αρνητικές προτάσεις

Αρνητικές λέγονται οι προτάσεις που περιέχουν άρνηση, δηλαδή τις λέξεις όχι, δεν (δε), μην (μη)

Δε θέλω τίποτα.

Να μη μου φέρεις τίποτα.

Καταφατικές προτάσεις

Καταφατικές λέγονται οι προτάσεις που δεν περιέχουν άρνηση.

Τα θέλω όλα

Φέρε μου ένα παγωτό.

 ΠΗΓΗ;
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20Nea/Protasi,%20Eidi%20protaseon.htm