ΡΑΨΩΔΙΑ Ω - Ο ΘΡΗΝΟΣ ΤΟΥ ΕΚΤΟΡΑ

Ο ΘΡΗΝΟΣ ΤΟΥ ΕΚΤΟΡΑ

 Ιάλεμος Στην κατηγορία αυτή ανήκαν διάφορα πένθιμα τραγούδια (μοιρολόγια) που τραγουδιόταν σε πένθιμες τελετές

Ο Ιάλεμος στην Ελληνική Μυθολογία ήταν γιος του Απόλλωνα και της Μούσας Καλλιόπης.

Από το όνομά του ονομάζονταν στην αρχαιότητα ιάλεμοι τα θλιβερά άσματα είτε γιατί, όπως έλεγε η παράδοση, πέθανε νεότατος, και έδωσε έτσι αφορμή για θρηνωδίες, είτε γιατί, όπως λεγόταν, ουδέποτε έψαλλε ο ίδιος χαρμόσυνα άσματα. Αυτή ήταν η αφορμή για τον χαρακτηρισμό στην αρχαιότητα της πένθιμης μουσικής ως "Ιαλέμου ωδή".

 Όταν ο Αχιλλέας λυτρώνει το νεκρό κορμί του και ο Πρίαμος το κουβαλάει στην Τροία μέσα, το μοιρολόι θα το στήσουν οι γυναίκες που επιβάλλει το έθιμο, οι πιο δικές, η γυναίκα, η μάνα και η
 νύφη, η Αντρομάχη, η Εκάβη και η Ελένη. 

ΑΝΔΡΟΜΑΧΗ 

Την αρχή την κάνει η Αντρομάχη [στ. 726-746]. Η γυναίκα θυμάται τα νιάτα του αντρός της και κλαίει τη δική της μοίρα και του παιδιού τους, που δεν είναι να ζήσει, τώρα που η Τροία είναι σίγουρο πως θα πατηθεί, καθώς έλειψε ο υπερασπιστής της. Να είχε καν την παρηγοριά πως ο Έχτορας πέθανε από αρρώστια στο σπίτι του μέσα, και πριν ξεψυχήσει την παρηγόρησε λέγοντάς της λόγια γλυκά, που εκείνη ύστερα να τα θυμάται στον πόνο της [...].


   (Η Ανδρομάχη θρηνεί τον ΄Εκτορα. Του Ζακ Λουί Νταβίντ. Μουσείο Λούβρου)

ΕΚΑΒΗ

Έρχεται η σειρά της μητέρας. Ο θρήνος της κλείνει μέσα του τη βαθιά περηφάνια πως ο γιος της, αγαπημένος των θεών, δεν αλλοιώθηκε από το θάνατο, κι ας πέρασαν δώδεκα μέρες από τότε που σκοτώθηκε, κι ας τον τραβολογούσε ο Αχιλλέας με το άρμα του μέσα στο χώμα. Κλείνει ακόμα τη χαιρεκακία της περήφανης βασίλισσας, πως ό,τι και να έκανε ο Αχιλλέας στο γιο της, μια φορά το φίλο του τον Πάτροκλο δεν μπόρεσε να τον σηκώσει από τον τάφο [στ. 749-761]. 

ΕΛΕΝΗ

Τελευταία θα κλάψει τον κουνιάδο της η Ελένη — αυτή που τη μισούν όλοι οι Τρώες, από την Εκάβη ως τον τελευταίο πολεμιστή, για τη συφορά που έφερε στην πατρίδα τους. Ο μόνος που την προστάτευε και της έδειχνε αγάπη ήταν —έξω από τον Πρίαμο— ο Έχτορας. Και τώρα, μισημένη και αβοήθητη, σε ποιον να στραφεί; [στ. 763-776].

Γυναίκα, μάνα και νύφη, κάθε μια τους έχει και κάτι άλλο να πει αποχαιρετώντας τον αγαπημένο νεκρό, κάτι άλλο να του θυμηθεί, για κάτι άλλο να τον κλάψει. Τη μοναξιά της χηριάς θρηνεί η Αντρομάχη, τη μοναξιά της μισημένης γυναίκας η Ελένη. Κάθε μια βυθισμένη στον πόνο της, τα λόγια τους δε βρίσκονται σε ανταπόκριση μεταξύ τους. Και μόνο ο καθολικός θρήνος του κόσμου που συνοδεύει και των τριών το μοιρολόι, μόνο αυτός δένει τη σκηνή σε ένα σύνολο. Ακριβώς το ίδιο γίνεται και σήμερα. Τον νεκρό τον κλαίει η μάνα, η γυναίκα, η αδερφή, κάθε μια από τη δική της πλευρά- αδιάφορη για τον πόνο των άλλων, είναι το δικό της πόνο που θέλει να εκφράσει. Την ενότητα τη δίνει και πάλι ο χορός των γυναικών γύρω, που με το κλάμα του συνοδεύει κάθε φορά το μοιρολόι.» (Κακριδής Ι.Θ., Ομηρικά θέματα, σελ. 72-77)

Ο θρήνος του νεκρού δεν ήταν καθήκον μόνο των συγγενών. Γινόταν και από επαγγελματίες θρηνωδούς που έπαιρναν θέση δίπλα από τη νεκρική κλίνη (στ. 721¬722, πρβ. ω 60 κ.εξ.) και συνόδευαν τους ατομικούς θρήνους με μουσική. Οι γυναίκες που παρευρίσκονταν θρηνούσαν με μοιρολόι αντίφωνο στο θλιβερό τραγούδι των επαγγελματιών θρηνωδών (στ. 723). 

• Το θρηνητικό τραγούδι συνοδευόταν από δάκρυα, θρηνητικές κραυγές (στ. 697, 703-704) και τράβηγμα των μαλλιών (στ. 712). 
• Οι στενοί συγγενείς (κυρίως οι γυναίκες) θρηνούσαν και εξατομικευμένα τον νεκρό, ενώ πλαισιώνονταν από το γενικό θρήνο του παριστάμενου πλήθους (στ. 711-713, 747, 761, 777). 
• Συνηθισμένη κίνηση του προσώπου που θρηνούσε ήταν το άπλωμα των χεριών του προς το κεφάλι του νεκρού (στ. 712, 725). 
• Με τον εξατομικευμένο θρήνο κάθε συγγενής άφηνε τον πόνο του να εκφραστεί, τονίζοντας τις αρνητικές αλλαγές που θα έφερνε στη ζωή του η απώλεια του αγαπημένου προσώπου· παράλληλα του έπλεκε και το εγκώμιο, προβάλλοντας όλες τις αρετές του (νιάτα, ευσέβεια, γενναιότητα, ευγένεια κτλ.).