ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ

Ο πρώτος μεγάλος σταθμός της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι το δημοτικό τραγούδι. Βρίσκεται πάντοτε κοντά στην προσωπική ποίηση, ασκεί ισχυρή επίδραση σ’ αυτήν και καθορίζει πολλές φορές τους εκφραστικούς της τρόπους. Αποτελεί, λοιπόν, μια παράλληλη διαχρονική παρουσία και για το λόγο αυτό δεν μπορεί να ενταχθεί σε μια συγκεκριμένη περίοδο της λογοτεχνικής ιστορίας.

Γένεση

 Το δημοτικό τραγούδι προέρχεται από ένα δημιουργό, ο οποίος είναι μέλος μιας κοινότητας και έχει την ικανότητα μια μεγάλη χαρά, μια δυνατή λύπη ή ακόμα και γεγονότα της καθημερινής κοινωνικής ή εθνικής ζωής να τα κάνει σύνθεση (ποίημα και μουσική μαζί). Με τον τρόπο αυτό εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του.

Εφόσον το τραγούδι βρίσκει ανταπόκριση, διαδίδεται και ο αρχικός δημιουργός του, με την πάροδο του χρόνου, λησμονείται. Κάποιες φορές, ωστόσο, το τραγούδι μεταβάλλεται ώστε να ανταποκρίνεται στην ψυχική κατάσταση μιας ομάδας ανθρώπων,με αποτέλεσμα να δημιουργούνται οι παραλλαγές του.

Πολλά παλιά δημοτικά τραγούδια που συγκεντρώθηκαν και ταξινομήθηκαν τον 19ο αι. έως τις αρχές του 20ου αι., ακόμα και τη στιγμή της καταγραφής τους από τους Έλληνες και ξένους μελετητές και λαογράφους, είτε καταγράφτηκαν σε κάποια ήδη υπάρχουσα παραλλαγή, είτε υπέστησαν παραποιήσεις και γλωσσικές αλλοιώσεις κατά την καταγραφή, αλλοιώσεις που υπαγορεύτηκαν από τις επικρατούσες απόψεις των λογίων της εποχής και τις προσωπικές γλωσσολογικές επιλογές των καταγραφέων

Από την αρχαιότητα και από τα βυζαντινά χρόνια τα δείγματα δημοτικών τραγουδιών που μας διασώθηκαν είναι πολύ λίγα, συνήθως αποσπασματικά, και έφθασαν στα χέρια μας ως παραθέματα σε κείμενα συγγραφέων. Και τούτο, επειδή το ενδιαφέρον για τα δημοτικά τραγούδια και η συστηματική καταγραφή τους αρχίζει στα νεότερα χρόνια και κυρίως με την ανάπτυξη της επιστήμης της Λαογραφίας. 

Πολλά από τα δημοτικά τραγούδια που δημιουργήθηκαν στη βυζαντινή περίοδο έφτασαν ως τις μέρες μας με την προφορική παράδοση και φυσικά με αναπροσαρμογές, ανάλογα με την εποχή και με τον τόπο. Άλλα πάλι πλάστηκαν σε νεότερα χρόνια πάνω στον τύπο των παλαιότερων.

Βασικά στοιχεία

• Υπόθεση
• Μελωδία
• Χορός (με εξαίρεση τα κλέφτικα τραγούδια) 

Χαρακτηριστικά

• Η γλώσσα είναι η δημοτική
• Ο δημιουργός εκφράζεται αυθόρμητα κυρίως με ρήματα και ουσιαστικά ενώ χρησιμοποιεί λιγότερο τα επίθετα
• Ο λόγος του είναι λιτός, πυκνός, περιεκτικός, φυσικός και ανεπιτήδευτος
• 
  

Τεχνική

Με το όρο τεχνική εννοούμε τα μέσα που χρησιμοποιεί ο δημιουργός για να εξωτερικεύσει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του.

• Ο στίχος είναι συνήθως ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος ενώ πιο σπάνια χρησιμοποιείται ο ιαμβικός και τροχαϊκός δωδεκασύλλαβος ή οχτασύλλαβος
• Δεν υπάρχει συνήθως ομοιοκαταληξία (με εξαίρεση τα δίστιχα ή λιανοτράγουδα)
• Ισχύει η αρχή της ισομετρίας, σύμφωνα με την οποία υπάρχει ισορροπία μεταξύ μορφής και περιεχομένου ενώ απουσιάζει και το φαινόμενο του διασκελισμού
• Χρησιμοποιείται η τεχνική της επανάληψης (επαναλαμβάνεται τρεις ή και περισσότερες φορές το ίδιο ρήμα ή επίθετο) και του παραλληλισμού (η ίδια έννοια παρουσιάζεται με ισοδύναμες λέξεις ή το δεύτερο ημιστίχιο είναι επεξήγηση- επέκταση του πρώτου) για να δοθεί έμφαση
• Για την ενίσχυση της παραστατικότητας χρησιμοποιούνται οι παρομοιώσεις, οι άστοχες ερωτήσεις και ο διάλογος με έντονο το στοιχείο της προσωποποίησης                                 

Ταξινόμηση

1. Ιστορικά. Αναφέρονται σε πολεμικά ή ιστορικής σημασίας γεγονότα και καλύπτουν τη χρονική περίοδο από το 12ο μ.Χ. αιώνα έως σήμερα (δείτεεδώ).
2. Κλέφτικα. Αναφέρονται στους κλέφτες και αρματολούς που έδρασαν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και περιορίζονται στη χρονική περίοδο του 18ου και αρχές του 19ου μ.Χ. αιώνα. Αναπτύχθηκαν, κυρίως, στην Ήπειρο, τη Ρούμελη, το Μοριά και τη Μακεδονία. Διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: σ’ εκείνα που αναφέρονται ειδικά σε ένα πρόσωπο ή σε ένα περιστατικό και σ’ εκείνα που μιλούν γενικά για τη ζωή των κλεφτών (δείτε εδώ).
3. Ακριτικά. Αναφέρονται στα κατορθώματα των Ακριτών, των φρουρών των ανατολικών συνόρων της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Αναπτύχθηκαν στη Μ. Ασία, τον Πόντο και την Καππαδοκία τον 9^ο και 10^ο μ.Χ. αιώνα και στη συνέχεια διαδόθηκαν στην Κύπρο και τα Δωδεκάνησα (δείτε εδώ).
4. Παραλογές. Είναι αφηγηματικά ποιήματα και αναφέρονται σε ένα περιστατικό ή μια σπουδαία πράξη με τραγικό ή κι ευτυχισμένο τέλος. Προέρχονται από μυθικές ή ηρωικές παραδόσεις, από κοινωνικά γεγονότα ή από ερωτικές και οικογενειακές τραγωδίες. Αναπτύχθηκαν, κυρίως, στη Μ. Ασία, την Κύπρο, τη Ρόδο, την Κάρπαθο και τα άλλα Δωδεκάνησα (δείτε εδώ).
5. Τραγούδια της αγάπης. Έχουν ως κεντρικό πρόσωπο τη νέα κόρη και ως κύριο συναίσθημα τον έρωτα. Αναπτύχθηκαν κυρίως στα νησιά του Αιγαίου, τα Δωδεκάνησα και την Κρήτη κατά τη χρονική περίοδο από το 13ο έως το 18^ο μ.Χ. αιώνα (δείτε εδώ).
6. Νυφιάτικα. Είναι τραγούδια τα οποία μοιάζουν ως προς τη διάθεση και την έκφραση με τα τραγούδια της αγάπης. Συνοδεύουν συνήθως τη γαμήλια τελετή, εξυμνούν τις αρετές του ζευγαριού και περιέχουν ευχές για την ευτυχία του. Κάποιες φορές, ωστόσο, αναφέρονται και στο μητρικό παράπονο για το χωρισμό από την αγαπημένη κόρη (δείτε εδώ).
7. Νανουρίσματα. Είναι τα τραγούδια που χρησιμοποιούν οι γυναίκες για να νανουρίζουν τα παιδιά τους (δείτε εδώ).
8. Κάλαντα. Είναι  ευχετικά και εγκωμιαστικά τραγούδια που ψάλλονται εθιμικά κυρίως την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών. 
9. Της ξενιτιάς. Περιγράφουν τον αποχωρισμό από την πατρίδα και την οικογένεια, τη νοσταλγία, τον καημό και τη μοναξιά του ξενιτεμένου (δείτε εδώ).
10. Μοιρολόγια – Τραγούδια του Κάτω Κόσμου και του Χάρου. Είναι θρηνητικά τραγούδια με τα οποία οι γυναίκες επαινούν το νεκρό και εκφράζουν τη θλίψη τους για την απώλεια του ή περιγράφουν τη ζωή του Κάτω Κόσμου και τη συγκρίνουν με τη ζωή πριν το θάνατο. Αναπτύχθηκαν κυρίως στη Μάνη, την Ήπειρο και τη Λευκάδα (δείτε 1, 2).
11. Γνωμικά. Εκφράζουν απόψεις και συμβουλές για ποικίλα θέματα και καταστάσεις. Τα περισσότερα είναι δίστιχα και έχουν πάρει παροιμιακό χαρακτήρα.
12. Εργατικά. Πρόκειται για τραγούδια που συνοδεύουν την εργασία ή λέγονται για ξεκούραση από τη δουλειά.
13. Περιγελαστικά. Είναι τραγούδια ή δίστιχα με θέμα τα ελαττώματα και τις ιδιόρρυθμες ανθρώπινες συμπεριφορές. Αποτελούν ένα είδος κοινωνικής κριτικής.

• 
  

ΠΗΓΗ: Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίαςhttp://e-logotexnia.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=1&Itemid=2